O QIGONG
Artykuł ten to fragment e-booka “Zhan Zhuang Qigong. Poczuj to sam!” z roku 2005. Powstał on jako wprowadzenie dla osób zupełnie początkujących, z czym związane jest pewne uproszczenie zagadnienia.
Qigong obejmuje wiele różnych metod, o rozmaitym rodowodzie. Przez długie wieki historii Chin ćwiczenia takie rozwijane były w różnych środowiskach. Stąd możemy mówić m.in. o systemach taoistycznych, buddyjskich, konfucjańskich, szamańskich, medycznych, czy też praktykowanych przez adeptów sztuk walki. Metody te posiadają zarówno cechy wspólne, jak i wyróżniające – charakterystyczne dla określonego kierunku.
Ostateczny cel praktyki może być różnie określany. Niektóre metody zmierzają do osiągnięcia harmonii z naturą lub duchowego oświecenia, inne koncentrują się na profilaktyce i terapii medycznej, pielęgnowaniu zdrowia, kultywowaniu cielesnej i umysłowej harmonii, jeszcze inne stawiają sobie za cel rozwój paranormalnych zdolności, są też takie, które koncentrują się na rozwoju atrybutów lub umiejętności potrzebnych w walce.
Wśród rozmaitych tradycyjnych chińskich systemów ćwiczeń, które dały początek dzisiejszym metodom określanym wspólnym mianem qigong, jedne kładły nacisk na ruch, nazywano je zatem donggong (ćwiczenia ruchowe), w innych koncentrowano się na ćwiczeniach medytacyjnych w określonych pozycjach, zaliczano je więc do jinggong – ćwiczeń statycznych. Z biegiem czasu upowszechniła się praktyka łącznego wykorzystania w ramach jednego systemu ćwiczeń zarówno donggong, jak i jinggong.
Najwcześniejsze ćwiczenia ruchowe zwano daoyin. W nazwie tej kryje się znaczenie „prowadzenia”, „kierowania”. Uważa się zatem, że od samego początku ćwiczenia te opierały się na mentalnym prowadzeniu ruchów ciała. Według innych interpretacji chodzić miało o odpowiednie kierowanie przepływem qi, przy pomocy ruchów ciała. W starożytnych tekstach spotykamy się też z pojęciem tuna – kolejnej odmiany tradycyjnych ćwiczeń zaliczanych do qigong. Tutaj chodziło o ćwiczenia oddechowe (z którymi qigong jest niekiedy całkowicie utożsamiany – oczywiście stawianie tu znaku równości jest zbyt wielkim uproszczeniem). Yunqi (poruszanie qi) polegało na kierowaniu przy pomocy umysłu przepływu qi do określonych części ciała, w celu osiągnięcia odpowiednich efektów.
Dzielono ćwiczenia na minggong i xinggong. Minggong („ćwiczenia życia”) odnosiły się bardziej do ciała, jego właściwego funkcjonowania z punktu widzenia tradycyjnych chińskich koncepcji. Xinggong („ćwiczenia natury”) dotyczyły umysłu. Do taoistycznego xinggong zbliżone były praktyki medytacyjne buddyzmu chan (w jęz. japońskim – zen). Ćwiczenia dzielono też na waidangong (ćwiczenia zewnętrznego eliksiru) i neidangong (ćwiczenia wewnętrznego eliksiru). Pierwotnie waidan i neidan były pojęciami związanymi z alchemią nieśmiertelności. Poszukiwanie zewnętrznego eliksiru oznaczało po prostu poszukiwanie eliksiru nieśmiertelności, substancji która zapewni wieczne życie. Ćwiczenia neidan służyć natomiast miały wytworzeniu eliksiru wewnątrz ciała. Stopniowo tradycja eliksiru nieśmiertelności, jako substancji przyjmowanej z zewnątrz zanikła. Wiele eksperymentów kończyło się bowiem śmiertelnym zatruciem (ale też przyczyniło się to do rozwoju chińskiej farmakologii). Stopniowo terminologia alchemiczna w neidangong została odniesiona do taoistycznych praktyk doskonalenia duchowego. Terminem waidangong określa się zwykle po prostu większość ćwiczeń, które nie zaliczają się do taoistycznego neidangong.
Późniejsze systemy łączyły z reguły w jedno różne formy ćwiczeń. Wykorzystywano stosownie do potrzeb ćwiczenia statyczne i ruchowe, xinggong i minggong, neidan i waidan, daoyin, tuna i yunqi. W trakcie ćwiczeń ruchowych daoyin stosowano jednocześnie kontrolowane oddychanie tuna, kierowano „przepływem qi”, a towarzyszyło temu wyciszenie umysłu charakterystyczne dla ćwiczeń medytacyjnych xinggong.
Obecnie ćwiczenia qigong uprawia się najczęściej z myślą o korzyściach zdrowotnych. Stanowią one nie tylko formę profilaktyki, pomocną w utrzymaniu dobrego samopoczucia i sił żywotnych, ale także środek terapii w wielu schorzeniach. Wykorzystuje się zarówno ćwiczenia tradycyjne, jak i opracowane na ich bazie metody nowoczesne. Szerokie zastosowanie mają ćwiczenia rozwinięte w kręgach medycznych, ściśle związane z teoriami tradycyjnej chińskiej medycyny (yijia qigong – qigong medyczny). Również jednak i inne metody często wykazują znakomite walory zdrowotne. Istnieją systemy „całościowe”, których uprawianie można generalnie polecić każdemu, kto chce poprawić i utrzymać stan zdrowia. Zalicza się do nich metoda zhan zhuang, opierająca się głównie na ćwiczeniach statycznych i ruchowych, będących częścią składową systemu yiquan. Istotą takich metod jest głównie przywrócenie i utrzymanie naturalnej harmonii organizmu, warunkującej poziom jego sił odpornościowych. Poza metodami dla wszystkich, istnieją też specjalistyczne ćwiczenia, które stosuje się w konkretnym przypadku chorobowym. Są to z reguły ćwiczenia bardzo proste, dobierane przez doświadczonego w tym zakresie lekarza tradycyjnej chińskiej medycyny w zależności od konkretnej osoby – jej warunków fizycznych, osobowości, schorzenia na jakie cierpi i etapu leczenia. Określa się to mianem terapii qigong (qigong liaofa).
Chociaż nazwa qigong oznacza ćwiczenia dotyczące qi, do szeroko rozumianego qigong zalicza się dziś także niektóre metody nie odwołujące się do koncepcji qi. Mogą być one zatem bez problemu zaakceptowane przez osoby, które nie mają przekonania do klasycznych chińskich koncepcji. Do takich przystępnych dla wszystkich metod zaliczany jest zhan zhuang qigong. Zamiast pojęcia qi, za wyróżnik tak rozumianego qigong przyjmuje się san tiao (trzy regulacje). Trzy regulacje obejmują tiao shen – regulację ciała, tiao xi – regulację oddechu i tiao xin – regulację umysłu (dosłownie: serca). Tiao shen odnosi się do pozycji i ruchu ciała. Z tego punktu widzenia ćwiczenia można podzielić na statyczne, ruchowe i łączące ruch z bezruchem. Duży nacisk kładzie się zwykle na relaks – 16 eliminację zbędnych napięć. Tiao xi obejmuje rozliczne techniki oddechowe. Trzeba tu jednak zwrócić uwagę, że niektóre szkoły qigong (np. metoda zhan zhuang) nie przywiązują wagi do technik oddechowych, kładąc nacisk bardziej na swobodę i naturalność oddechu. Tiao xin dotyczy odpowiedniego ukierunkowania aktywności mentalnej. Podstawą jest spokój ducha (ding shen), wyciszenie (ru jing), eliminacja przeszkadzających, chaotycznych myśli (paichu zanian). Stosuje się różne formy wyobrażeń, sugestii myślowych, koncentracji na obiektach zewnętrznych i wewnętrznych, na punktach (dantian, xuewei), przenoszenie punktu skupienia uwagi (np. wzdłuż kanałów jingluo) i wiele innych form, zależnych od metody Qigong
Andrzej Kalisz