Historia Wu (Hao) Tai Chi

Sztuka Tai Chi (pełna nazwa w transkrypcji angielskiej Wade’a-Gilesa: T’ai Chi Ch’uan, a w transkrypcji chińskiej pinyin: Taijiquan) zdobyła już sobie dużą popularność na niemal całym świecie. Niektóre z jej odmian są uprawiane masowo, inne są mniej znane poza Chinami. W Kraju Środka stosowany jest termin Pięć Wielkich Stylów w odniesieniu do tych najbardziej popularnych – są to style Chen, Yang, Wu, Wu (Wuu, Hao) oraz Sun. Spośród nich styl rodziny Chen jest tym źródłowym, z którego bezpośrednio lub pośrednio wyłoniły się pozostałe. Istnieje wiele legend na temat początków Taijiquan, nie ma jednak wiarygodnych źródeł dotyczących okresów wcześniejszych niż ten, gdy sztuką tą zajmowała się rodzina Chen.

Rodzina Chen z wioski Chenjiagou w prowincji Henan od pokoleń zajmowała się głównie uprawą roli. Niektórzy z jej przedstawicieli zatrudniali się także jako ochroniarze – konwojenci transportów kupieckich. Dziś przedstawiciele rodu Chen za twórcę Taijiquan uznają Chen Wangtinga (1580-1660). Często mówi się o nim jako generale. Jednak jest to prawdopodobnie wynikiem pomyłki. Faktycznie źródła wskazują, że Chen Wangting zajmował się głównie konwojowaniem transportów kupieckich. Uzyskał on rangę wojskową wuxiangsheng, odpowiadającą najniższej w hierarchi tytułów cywilnych randze xiucai i dowodził lokalnym kilkudziesięcioosobowym oddziałem obrony terytorialnej, funkcjonującym na zasadzie sił rezerwy, składającym się z rolników, którzy zajmowali się swoimi normalnymi pracami, a dodatkowo odbywali szkolenia wojskowe.

W źródłach pojawia się postać niejakiego Jiang Fa, który według rodu Chen miał być uczniem Chen Wangtinga. W pobliskiej miejscowości Zhaobao uważa się natomiast, że był on nie uczniem, a nauczycielem Chen Wangtinga, a także Xing Xihuai’a, zapoczątkowując dwie linie przekazu – w Chenjiagou i w Zhaobao.

Nie jesteśmy w stanie określić w jakim stopniu to, czego nauczał Chen Wangting było podobne do uprawianego współcześnie Taijiquan, nawet obecnego stylu rodziny Chen. Nie wiemy też dokładnie jak przebiegał proces ewolucji. Rodzina Chen posiada kilka manuskryptów, w których mowa o kilku różnych formach, jednak informacje w nich zawarte nieco się różnią. Podobnie niewiele wiemy o rozwoju wersji z Zhaobao.

Obecnie uprawiany styl rodziny Chen (niezależnie, czy jest to odmiana dajia w wariancie laojialub xinjia, czy też odmiana xiaojia) zwykle opiera się na dwóch formach, pierwszej – yilu i drugiej – erlu. W pierwszej ruchy są generalnie powolne, z niewielką liczbą ruchów dynamicznych. Z niej wywodzą się znane dziś długie tradycyjne formy innych styli Tai Chi. Druga forma, określana jako paochui (uderzenia armatnie, uderzenia wybuchowe) jest znacznie bardziej dynamiczna, z seriami „eksplozji”, większą ilością podskoków i przeskoków.

Sztuka ta była do XIX wieku przekazywana tylko członkom rodu. Być może do dziś niewiele byśmy o niej wiedzieli, gdyby nie Yang Luchan (1799-1872), pochodzący z Guangping w powiecie Yongnian w prowincji Hebei. Jako chłopiec został on służącym w aptece prowadzonej przez Chen Dehu z wioski Chenjiagou, a później pracował w jego gospodarstwie. Wówczas miał okazję zobaczyć treningi prowadzone przez mistrza Chen Changxing (1771-1853), przedstawiciela wersji dajia stylu rodu Chen. Podobno próbował ćwiczyć samodzielnie, a następnie został przez Chen Changxinga zaakceptowany jako uczeń i poznał podstawy. Po zakończeniu służby u Chen Dehu Yang jeszcze dwukrotnie wracał na dłużej do Chenjiagou, by dogłębnie poznać tę sztukę.

Yang Luchan nauczał początkowo w powiecie Yongnian, a potem dzięki rekomendacji rodziny Wu, o której będzie mowa dalej, uzyskał posadę nauczyciela sztuki walki w stolicy cesarstwa – Pekinie. Stał się sławny jako Yang Niepokonany – Yang Wudi (dosłownie: Yang bez przeciwnika) i wkrótce nauczana przez niego sztuka zrobiła furorę. Styl rodziny Yang stał się następnie najbardziej popularną nie tylko w Chinach, ale i na całym świecie odmianą Tai Chi (Taijiquan). Długa, tradycyjna forma tego stylu stanowi modyfikację pierwszej formy (yilu) stylu Chen w wersji dajia. Forma paochui w zasadzie nie występuje w stylu Yang.

Wu Yuxiang (1812-1880) należał do warstwy wykształconej arystokracji urzędniczej (w dawnych Chinach dostęp do stanowisk uzależniony był od poziomu wykształcenia określanego przez egzaminy na szczeblu powiatu, prowincji, państwa – oczywiście bogatsze rody stać było na lepsze wykształcenie dla swoich synów). Równocześnie on oraz jego bracia Wu Chengqing i Wu Ruqing od dzieciństwa pasjonowali się sztukami walki. Gdy Yang Luchan zaczął nauczać w powiecie Yongnian, Wu Yuxianga zafascynowała ta nietypowa sztuka. Wraz z braćmi uczył się jej u Yanga. Potem miał okazję w Zhaobao korzystać z nauk Chen Qingpinga (1795-1868), co pomogło mu zrozumieć bardziej subtelne aspekty tej sztuki i zrobić duże postępy. Chen Qingping określany jest często jako przedstawiciel wersji xiaojia stylu rodziny Chen, jednak w Zhaobao wskazuje się na fakt, że uczył się on także od Zhang Yana, przedstawiciela istniejącej już wcześniej, mniej więcej od czasów Chen Wangtinga, w tym miasteczku linii przekazu zapoczątkowanej przez Jiang Fa, który jest tam uważany także za nauczyciela Chen Wangtinga. Brat Wu Yuxianga miał odnaleźć w podległym jego urzędowi składzie solnym manuskrypt autorstwa Wang Zongyue, znany jako „Teoria Taijiquan”. Studia nad nim, były pożywką dla rozwoju przyszłego stylu Wu.

Wizytówką stylu Wu stały się stosunkowo wysokie pozycje i krótkie, zręczne ruchy. Charakterystyczne są „żywe kroki” z dostawianiem nogi zakrocznej przy krokach do przodu i wykrocznej przy krokach do tyłu. Podobnie jak w pierwszej formie stylu Chen występuje tu niewielka liczba ruchów eksplozywnych oraz podskoków i przeskoków, które zostały później wyeliminowane w linii przekazu rodziny Hao, ale zachowane w innych przekazach. Mimo nacisku na ruchy krótkie, umożliwiające szybkie zmiany, początkujący nauczani są ruchów nieco dłuższych, w odrobinę niższych pozycjach, natomiast młodzież często ćwiczy w pozycjach jeszcze niższych. Tylko w linii rodziny Hao nastąpiło w drugiej połowie XX wieku praktycznie całkowite wyeliminowanie niższych pozycji i dłuższych ruchów. Tradycyjna forma tego stylu opiera się w zasadzie na formie stylu Yang. Modyfikacje nastąpiły głównie pod wpływem stylu mistrza Chen Qingping. W zasadzie nie jest ćwiczona w tym stylu forma paochui, chociaż w niektórych przekazach występują krótsze formy o podobnym charakterze.

Wu Yuxiang napisał szereg tekstów, które później zostały przyjęte jako podstawa teorii także innych styli Tai Chi (Taijiquan). Jego bracia uprawiali Tai Chi i również wnieśli wkład w teorię, ale kontynuowali również klasyczne studia, zdając egzaminy najwyższego szczebla i osiągając wysokie stanowiska. Wu Yuxiang wolał natomiast poświęcić się całkowicie studiom nad tą sztuką, nie przystępując do wyższych egzaminów państwowych. Ze względu na poziom edukacji przedstawicieli rodu Wu, ten styl określa się czasem jako Tai Chi ludzi wykształconych – Wenren Taijiquan. Bracia Wu, pochodząc z bogatej rodziny i pełniąc funkcje urzędowe nie zajmowali się w odróżnieniu od Yang Luchana propagowaniem tej sztuki, stąd styl rodziny Wu pozostał mniej znany.

Wu Yuxiang przekazał swój system siostrzeńcom Li Yiyu oraz Li Qixuan. Podobnie jak rodzina Wu, również rodzina Li należała do wykształconej warstwy urzędniczej. Obydwaj bracia Li uprawiali Tai Chi, jednak Li Qixuan bardziej interesował się sztukami pięknymi, podczas gdy Li Yiyu fascynował się głównie sztukami walki, i to on został spadkobiercą nauk Wu Yuxianga.

Li Yiyu (1832-1892) podobnie jak wuj Wu Yuxiang przywiązywał ogromną wagę do praktyczności systemu, który ćwiczył, więc by weryfikować i dzięki temu doskonalić swoje umiejętności często próbował umiejętności w pojedynkach z silnymi, sprawnymi ludźmi uprawiającymi różne sztuki walki. Swoje doświadczenia podsumował w szeregu prac teoretycznych. Ręcznie napisał trzy egzemplarze „Teorii Tai Chi Chuan”, gdzie zebrał teksty Wang Zongyue, Wu Yuxianga i własne. Jeden egzemplarz zachował dla siebie, by przekazać potomkom, drugi podarował bratu, a trzeci najwybitniejszemu ze swoich uczniów – Hao Weizhenowi.

Hao Weizhen (1849-1920) pochodził z rodziny pierwotnie o wysokim statusie, jednak zubożałej. Musiał zarabiać pracując fizycznie w składzie zbożowym. Dzięki temu był bardzo silny. Uprawiał tak zwane zewnętrzne sztuki walki, ale zafascynowała go subtelna sztuka Tai Chi i został uczniem Li Yiyu. Okazał się wyjątkowo zdolny i stał się ulubionym uczniem Li. By tak zdolny uczeń mógł łatwiej zarabiać na życie i bardziej skupić się na nauce Tai Chi, Li pomógł mu otworzyć własny skład zbożowy. Po śmierci nauczyciela Hao Weizhen zaczął intensywnie propagować tę odmianę Tai Chi, dzięki czemu na początku XX wieku stała się ona dość znana.

W XIX wieku, gdy zaczęto używać nazwy Tai Chi (Taijiquan), nie posługiwano się jeszcze nazwami stylów. Gdy Yang Luchan nauczał w stolicy, nie było potrzeby dodatkowego określenia, ponieważ inne odmiany Tai Chi nie były tam jeszcze uprawiane. Taka potrzeba pojawiła się później, gdy sztuka Tai Chi stała się bardziej popularna, i okazało się, że istnieją spore różnice pomiędzy różnymi odmianami. Gdy Hao Weizhen zaczął nauczać na szerszą skalę, jego uczniowie zaczęli mówić o stylu Hao – do dziś ta nazwa bywa używana. Sam Hao Weizhen uważał, że właściwsza byłaby nazwa Li, od nazwiska jego nauczyciela. W drugiej połowie XX wieku przyjęto natomiast w Chinach nazwę Wu, od nazwiska prekursora tego stylu – Wu Yuxianga, i obecnie nie stosuje się tam nazwy Hao. Nazwa styl Hao, obok nazwy styl Wu, jest natomiast dość często używana poza Chinami, by łatwiej było odróżnić ten styl Wu od innego, w transkrypcji łacińskiej zapisywanego również Wu. W języku chińskim nie ma problemu z odróżnieniem, ponieważ używa się zupełnie różnych znaków pisma chińskiego oraz wymawia te nazwy w innych tonach.

Hao Weizhen miał wielu uczniów. Jego styl był przekazywany w rodzinie Hao, ale poza tym rozwinęło się też kilka różniących się przekazów w różnych częściach Chin. Ge Fulai z Qinghe w prowincji Hebei również był uczniem Li Yiyu, jednak lekcji udzielał mu głównie Hao Weizhen.

Li Yiyu nauczał także swoich synów, jednak gdy zmarł byli oni jeszcze młodzi. Szczególnie Li Xunzhi (1882-1944), który stał się później głównym przedstawicielem tego stylu, będącym potomkiem rodów Wu i Li, naukę u swojego ojca pobierał jako zaledwie kilkulatek. Jego głównym nauczycielem był faktycznie Hao Weizhen, który czując się blisko związany z rodziną Li, korzystając przez wiele lat nie tylko z nauk, ale i z wsparcia w biznesie ze strony Li Yiyu, po jego śmierci pomagał wdowie po nim, a także przekazywał jego synom głębokie tajniki Tai Chi.

Wyróżniającymi się uczniami Li Xunzhi byli Wei Peilin (1913-1961) oraz Yao Jizu (1917-1998).

Ogromną sławą w Chinach cieszy się obecnie Zhai Weichuan, który naukę stylu Wu rozpoczął u Wei Peilina, a potem kontynuował u Yao Jizu. Ceniony jest także inny z uczniów Yao Jizu – Zhong Zhenshan.

Od innego syna Li Yiyu pochodzi linia, której przedstawicielem był Li Jinfan (1920-1991). Dzisiaj nabardziej znanych uczniów Li Jinfana należą Sun Jianguo i Qiao Songmao.

Prekursorzy stylu Wu – Wu Yuxiang i Li Yiyu nie zajmowali się szerszym propagowaniem swojego stylu, i początkowo uprawiany on był tylko w kręgu rodziny i bliskich znajomych w Guangfu w powiecie Yongnian w prowincji Hebei. Dopiero Hao Weizhen zaczął nauczać na szerszą skalę i dzięki temu styl Wu rozprzestrzenił się na inne regiony Chin.

Najwcześniej styl ten dotarł do nieodległego od Yongnian miasta Xingtai, które zaczęło się rozwijać jako ośrodek handlowy dzięki poprowadzeniu tamtędy kolei z Pekinu do Wuhanu w 1903 roku. Hao Weizhen został tam po raz pierwszy zaproszony do nauczania w 1914 roku, gdy wracał do domu z Pekinu. Potem pracował jako nauczyciel w szkole średniej w Yongnian, ale często przyjeżdżali do niego po nauki uczniowie z Xingtai. Większość z nich była muzułmanami i styl ten rozwijał się tam głównie w środowisku muzułmanów. Jednym z wyróżniających się uczniów był Li Shengduan (1888-1948). Najsłynniejsi z uczniów Li Shengduana to Wu Wenhan – znany jako autor wielu teoretycznych artykułów w czasopismach oraz Chen Gu’an (1913-1993) – twórca wersji xinjia stylu Wu, na którą wpłynęły m.in. xinyiquan, xingyiquan, baguazhang oraz style uprawiane wśród chińskich muzułmanów.

Innym uczniem Hao z Xingtai był Li Baoyu (1889-1960), znany również jako Li Xiangyuan. Po pokonaniu wojskowego instruktora sztuki walki stał się znany i był zapraszany do nauczania Tai Chi m.in. w Nankinie, Suzhou. Przez wiele lat nauczał też w prowincji Shanxi.

W Xingtai nauczali stylu Wu także uczniowie Hao Weizhena pochodzący z Yongnian. Największy z nich wpływ miał tam Han Qinxian (1885-1958), który często przyjeżdżał do Xingtai, i u którego pobierał też częściowo nauki wspomniany wyżej Chen Gu’an.

Warto wspomnieć, że uczniem Hao Weizhena był także Sun Lutang (1860-1933) – słynny mistrz Xingyiquan i Baguazhang. Dokonał on modyfikacji stylu Wu (Hao), tworząc styl Tai Chi znany dziś jako Sun. Styl Sun uprawiany jest obecnie głównie w Pekinie.

Po śmierci Hao Weizhena, nauczanie w powiecie Yongnian kontunuowali m.in. syn Hao Wenkui (1877-1935) oraz Han Qinxian, tworząc Szkołę Guoshu w Yongnian. Jednym z instruktorów był też Li Fuyin (1892-1943), wnuk Li Qixuana (brata Li Yiyu), który rozpoczął naukę u swojego ojca, a potem kontynuował ją u Hao Weizhena. Hao Weizhen miał czterech synów, ale tylko drugi syn Hao Wenkui oraz trzeci Hao Wentian byli w stanie dobrze opanować sztukę Tai Chi. Szczególnie wyróżnił się Hao Wenkui, bardziej znany jako Hao Yueru. Uczył się on czytania i pisania od Li Yiyu – nauczyciela Tai Chi swojego ojca, i miał okazję obserwować jak ćwiczył i jak nauczał Li.

W 1929 roku na zaproszenie Li Baoyu (Li Xiangyuan) Hao Yueru przeniósł się do Nankinu, gdzie nauczał Tai Chi m.in. w Sądzie Najwyższym i innych centralnych instytucjach. Głównym nauczycielem Szkoły Guoshu w Yongnian został wówczas Han Qinxian.

Poza Szkołą Guoshu w Yongnian działały tam też inne grupy i organizacje propagujące styl Wu. Działający w Szkole Guoshu Li Fuyin, prowadził oprócz tego Ogród Tai Chi (Taijiyuan). Ćwiczyło tam wielu członków rodów Li i Wu.

Wraz z przeniesieniem w okresie Republiki Chińskiej stolicy z Pekinu do Nankinu, nie tylko centrum życia politycznego, ale i gospodarczego zaczęło się przesuwać ku obszarom nad rzeką Jangcy. Także wielu mistrzów Tai Chi z północy przeniosło się w te okolice. Pierwszym przedstawicielem stylu Wu (Hao), który tam dotarł był wspomniany już Li Baoyu, którego uczniem był m.in. Dong Yingjie, bardziej znany jako przedstawiciel stylu Yang, uczeń Yang Chengfu. Jednak do dziś w rodzinie Dong przekazywana jest także forma stylu Wu. Li nauczał jednak w tych okolicach stosunkowo krótko. Stąd właściwy rozwój stylu Wu w tym rejonie był głównie dziełem Hao Yueru i jego syna Hao Shaoru (1908-1983). Hao Shaoru zamieszkał później w Szanghaju, który stał się głównym ośrodkiem tej linii przekazu. W 1963 opublikowana została jego książka – pierwsza publicznie wydana książka o stylu Wu (Hao). Obecnie w tym przekazie formę ćwiczy się właściwie wyłącznie powoli, w wysokich pozycjach, z krótkimi ruchami, podczas gdy w innych liniach przekazu stosuje się raczej stopniowanie od ruchów dłuższych do krótszych, czyli stopniowe wysubtelnianie, oraz zachowane zostało tradycyjne łączenie ruchów powolnych i eksplozywnych. Za spadkobiercę mistrza Hao Shaoru uważany jest Liu Jishun, który w 1995 roku przeniósł się do USA. W Szanghaju znaną postacią jest Wang Muyin, znany bardziej pod pseudonimem Hao Yinru (faktycznie nie jest on członkiem rodziny Hao).

Styl Wu osiągnął także pewną popularność w prowincji Liaoning w północno-wschodnich Chinach. Pierwszymi, którzy go tam nauczali byli trzej ludzie z powiatu Qinghe w prowincji Hebei, sąsiadującego z Xingtai. Stamtąd pochodził cieszący się sporą sławą konwojent transportów kupieckich Ge Fulai. Ge Fulai był uczniem Li Yiyu, jednak najczęściej lekcji udzielał mu Hao Weizhen. Potem także jego brat Ge Shuncheng podjął naukę u Hao Weizhena. Dzięki rodzinie Ge, styl Wu stał się popularny w powiecie Qinghe. Gu Yinke – pierwszy z nauczycieli stylu Wu w Shenyang w prowincji Liaoning był uczniem jednego z przedstawicieli rodziny Ge. Kolejny – Huo Mengkui (1890-1962) był uczniem wspominanego wcześniej Li Fuyina. Ci dwaj nauczali tam w okresie okupacji japońskiej. Trzeci –Yan Zhigao(1882-1961), który był uczniem Hao Weizhena, dotarł tam już po powstaniu Chińskiej Republiki Ludowej.

Pierwszym, kto nauczał stylu Wu (Hao) w Pekinie był Cui Yishi (1892-1972). Podobnie jak Dong Yingjie był on bardziej znany jako przedstawiciel stylu Yang, uczeń Yang Chengfu. Cui uczył się stylu Wu u Li Baoyu (Li Xiangyuana), z którym wspólnie pobierał wcześniej nauki u mistrza stylu Sanhuang Paochui. Stylu Wu uczył się od Cui Yishi w Pekinie między innymi wspomniany już uczeń Li Shengduana Wu Wenhan. Wu Wenhan ze względu na pracę, przez wiele lat nie zajmował się nauczaniem Tai Chi. Poświęcił się temu dopiero po przejściu na emeryturę, nauczając głównie właśnie w Pekinie.

W Tianjinie jako pierwszy styl Wu zaczął popularyzować Hao Zhenduo (?-1973), wnuk Hao Weizhena, który uczył się od swego stryja Hao Yueru. W 1961 roku ćwiczący styl Wu w Tianjinie wydali nieoficjalnie w małym nakładzie książeczkę o tym stylu.

W Xi’anie w prowincji Shaanxi stylu Wu zaczął nauczać jeden z uczniów Hao Weizhena po napaści japońskiej na Chiny. W Lanzhou w odległej prowincji Gansu styl ten spopularyzował Xu Zhen – uczeń Hao Yueru.

Obecnie szkoła mistrza Zhai Weichuan rozwija się najbardziej dynamicznie. Powstało już ponad 20 oddziałów w różnych częściach Chin.

Andrzej Kalisz