Oddech w Qigongu Prozdrowotnym

Qigong Prozdrowotny stał się w Chinach jedną z popularnych metod ćwiczeń dla zdrowia, dzięki temu, że przynosi w tym zakresie bardzo wyraźne efekty. Od zwyczajnej gimnastyki Qigong różni to, że nie jest to wyłącznie typowe ćwiczenie fizyczna, ale że opiera się na tak zwanych trzech dostrajaniach: dostrajaniu ciała, dostrajaniu oddechu i dostrajaniu serca (umysłu). By podnosić umiejętności w ćwiczeniach Qigong i efektywnie wpływać na dobry stan zdrowia, poza ruchami, czyli ćwiczeniem ciała, trzeba też zwrócić uwagę na harmonię pomiędzy ruchem, a oddechem, a także na harmonię pomiędzy ruchem, a aktywnością umysłu. Harmonia pomiędzy ruchem i oddechem, to w Qigongu Prozdrowotnym element podstawowy i kluczowy.

Oddech i dostrajanie oddechu

Zwykle oddech nie jest kontrolowany przez świadomość, stanowiąc aktywność całkowicie autonomiczną. Dlatego często nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, że oddychamy. Jednak gdy na przykład przeziębimy się, mamy katar, trudno nam oddychać, odczuwamy uciążliwość związaną z oddechem. Jeszcze bardziej w przypadku chorób układu oddechowego, jak astma, czy chorób płuc i serca. Oddychanie jest bardzo ważne, brak oddechu może być niebezpieczny. Oddech warunkuje kontynuację ludzkiego życia.

Tradycyjna koncepcja kultywowania życia wyrażona słowami „oddychać esencją qi, stać pilnując ducha, wszystkie mięśnie jakby były jednym mięśniem” mówi nam, że oddech jest podstawą ćwiczenia, jest też początkiem harmonii człowieka z naturą, ponieważ jest on medium bezpośredniej wymiany pomiędzy człowiekiem, a światem zewnętrznym. Gdy oddychamy płynnie, swobodnie, wówczas łatwo o dobry nastrój, o relaks, o wewnętrzne skupienie, także ciało wyraża wówczas spokój. Zauważmy, że doświadczenie starożytnych było bliskie naturze. Punktem łączącym człowieka z naturą jest oddech, aktywność oddechowa jest tutaj pośrednikiem.

Oddychanie każdego człowieka rozpoczyna się od wydania pierwszego dźwięku tuż po urodzeniu. Wtedy nowe życie zaczyna bezpośrednią komunikację ze światem zewnętrznym. Do końca życie ta forma komunikacji nie zatrzymuje się, niezależnie od zainteresowań, emocji, czy innych form aktywności umysłowej i psychicznej. Gdy jesteśmy smutni, przygnębieni, świadomie robimy wówczas głębszy wdech, a potem głęboki wydech. Czujemy się po tym o wiele bardziej odprężeni wewnętrznie, także nasze ciało staje się bardziej rozluźnione. Nasz umysł zainterweniował, zwiększając aktywność oddechową, dopływ tlenu do organizmu zwiększył się. Gdy dopływ tlenu jest wystarczający, „apetyt” komórek mózgowych zostaje zaspokojony, nastrój się również poprawia. Ten rodzaj interwencji świadomości w stosunku do aktywności oddechowej bardzo przypomina tak zwane dostrajanie oddechu w ćwiczeniach Qigong, jest to aktywne regulowanie, dostrajanie aktywności oddechowej.

Widzimy, że najbardziej bezpośrednim efektem dostrajania oddechu jest pomoc organizmowi w zwiększeniu dopływu tlenu do organizmu. Dostrajanie oddechu jest jedną z podstawowych metod w treningu Qigongu Prozdrowotnego, obejmującą cały szereg technik. Stosuje się regulację i kontrolę częstotliwości, rytmu i głębokości oddechu, tak by uzyskać oddech powolny, delikatny, jednolity i długi. Gdy oddech jest stabilny i naturalny, dopływ tlenu jest wystarczający, wzmocnione zostaje funkcjonowanie przywspółczulnego układu nerwowego, cały organizm znajduje się w stanie spokoju, niskiego zużycia energii. W takim stanie odbywa się naprawa zaburzeń, przywracanie harmonii, powrót organizmu do równowagi yin i yang. Dlatego podczas wykonywania ćwiczeń Qigongu Prozdrowotnego bardzo ważne jest zwiększenie koordynacji ruchu i oddechu.

Koordynacja formy i oddechu (Qi)

Niezależnie od rodzaju ćwiczeń, najpierw trzeba dobrze poznać i umieć wykonać każdy ruch i każdy szczegół ruchu. Ruch i ćwiczenie formy powinny być pierwszym krokiem w nauce i praktyce Qigongu Prozdrowotnego. Dopiero po osiągnięciu biegłości w wykonaniu ruchów powinno się stopniowo wzbogacać treść ćwiczeń – kolejnym elementem nauki będzie wstępne koordynowanie ruchu i oddechu.

Bezpośrednim, prostym i praktycznym sposobem jest zwrócenie uwagi na rytm oddechu, to znaczy koordynacja ruchu i oddechu powinna opierać się na zwróceniu uwagi na rytm oddechu. Uwaga oznacza skupienie świadomości na czymś. Tylko gdy uwaga skupi się na oddechu, możliwe będzie skuteczne dostrajanie oddechu. Innymi słowy uwaga to początek dostrajania oddechu. Rytm oddechu odnosi się do szybkości każdego wdechu i wydechu, jest to podobne do śpiewu w chórze, gdy pałeczka dyrygenta określa rytm. Metodą, którą się tutaj stosuje jest świadome wydłużanie wydechu lub wdechu podczas ćwiczenia. Na przykład gdy ćwiczymy „Podtrzymywanie nieba oburącz, by wyregulować potrójny ogrzewacz”, wtedy gdy dłonie wykonują ruch podnoszenia uwaga skupia się na stopniowym wydłużaniu wdechu, a gdy dłonie opadają, skupiamy się na stopniowym wydłużaniu wydechu. Po pewnym okresie systematycznego ćwiczenia, rytm oddechu stanie się wolniejszy od tego, który był typowy w codziennym życiu. To jest pierwszy etap koordynacji ruchu i oddechu – oddech staje się stopniowo wolniejszy i głębszy, odpowiednio do ruchów Qigongu Prozdrowotnego.

Prowadzenie oddechu (Qi) przy pomocy formy

Nie wystarczy po prostu starać się wydłużyć oddech i dostroić rytm oddechu. Jeśli ograniczymy się do tego przez dłuższy czas, może to powodować sztywność ruchów albo odczucie trudności w oddychaniu. Dlatego w kolejnym kroku trzeba zwrócić uwagę na głębokość, ciągłość i miękkość oddechu. Ciągłość oznacza, że oddech nie powinien być przerywany, nie powinien zatrzymywać się, powinien ciągle płynąć. Głębokość oznacza, że każdy oddech powinien być głęboki, każdy wydech powinien jakby płynąć z dantien do góry, każdemu wdechowi powinno towarzyszyć odczucie opadania powietrza do dantian. Miękkość oznacza lekkość i delikatność. Duch odprężony, bez pośpiechu, bez napięcia, w całkowitym spokoju. Ciągłość jest ważnym wymogiem dostrajania oddechu w Qigongu Prozdrowotnym. Osiąga się to poprzez systematyczne ćwiczenie, a nie przez pośpiech i wymuszenie w oczekiwaniu natychmiastowych efektów.

Drugi poziom koordynacji ruchu i oddechu w Qigongu Prozdrowotnym polega na tym że oddech podąża za zewnętrznym ruchem (klasyczne sformułowanie mówi o Qi podążąjącym za ruchem) i stopniowo staje się równy, ciągły, głęboki i miękki. Na tym etapie to ruchy są aktywne, a oddech bierny, to znaczy że oddech podąża za zewnętrznymi ruchami. Na przykład w Baduanjin – Ośmiu Kawałkach Brokatu, w sekwencji „napinać łuk w lewo i prawo, żeby ustrzelić orła” staramy się jakby do końca napiąć łuk. Wraz z tym ruchem powoli robimy wdech. Pełny wdech powinien być wykonany wraz z zakończeniem tego ruchu. Potem powoli dłonie wracają przed klatkę piersiową, równocześnie powoli robimy wydech. Wydech kończymy w tym samym momencie, gdy kończymy ruch. Jest to wykonywane jako jedna ciągła akcja – ciągłemu ruchowi towarzyszy ciągły oddech. Jednak na tym etapie nie jest absolutnie niezbędne wykonywanie tego jako jednego wdechu i wydechu w połączeniu z ruchami. Nie należy do tego dążyć zbyt niecierpliwie. Na przykład podczas ruchu napinania łuku możesz wykonać kilka oddechów, chociaż ważniejszy w tej fazie ruchu jest wdech. Ważne jest, żeby czuć się komfortowo, żeby ćwiczenie nie zaburzało oddechu, nie powodowało ucisku w klatce piersiowej.

Przy pomocy oddechu (Qi) prowadzić formę

Opisane powyżej dwa pierwsze etapy prowadzą do wykształcenia podstawowej koordynacji ruchu i oddechu, jednak jeszcze nie został osiągnięty etap pełnej swobody, naturalności. Dopiero gdy to osiągniemy, efekty uprawiania Qigongu Prozdrowotnego staną się bardziej wyraźne i trwałe. Na etapie gdy oddech podąża za ruchem, gdy to ruch prowadzi oddech, dostrajenie oddechu osiągane jest poprzez ćwiczenie ruchu. Natomiast w kolejnym etapie to ruch zaczyna podążać za oddechem. Dostrajanie oddechu powoduje dostrajanie ciała, odczucie wewnętrznego ruchu (ruchu wywołanego oddechem, ruchu Qi) prowadzi ruch zewnętrzny. Każdy ruch ciała jest w zgodzie z rytmem wdechu i wydechu, ruch i oddech stają się jednością, w ruchu zawarty jest oddech, poprzez oddech koordynuje się ruch.

Istnieje kilka często wykorzystywanych metod koordynowania oddechu z ruchem. Na przykład podczas ruchów tzw. otwarcia, czyli rozpostarcia robi się wdech, a podczas ruchów zamknięcia, czyli kurczenia robi się wydech. Gdy ciało podnosi się lub odchyla w tył robimy zwykle wdech, gdy ciało opada lub pochyla do przodu, robimy zwykle wydech. Istnieje też jednak sposób koordynacji oddechu z ruchem odwrotny w stosunku do tego, który częściej wykorzystywany jest w Qigongu Prozdrowotnym.

Ruchy Qigongu Prozdrowotnego charakteryzują się miękkością, wygodnym rozciągnięciem, a ich koordynacja z oddechem nie jest trudna. Gdy ruchy formy zostaną biegle opanowane, można zacząć pracować nad koordynacją ruchu i oddechu. Na przykład w Baduanjin w sekwencji „zamknąć pięści i gniewnie spojrzeć, by zwiększyć siłę” podczas wysuwania pięści zwykle robi się powolny wdech, aż do końca wdechu wysuwając pięści, wraz z końcem wdechu pięści osiągają końcowe położenie. Podczas obracania i przyciągania dłoni robi się powolny wydech. W sekwencji „dłonie łączą się ze stopami, by wzmocnić nerki i talię” gdy ciało pochyla się, powoli robimy wydech, to wydech prowadzi ruch pochylania się, gdy wydech się kończy, kończy się ruch pochylenia. Gdy ciało się prostuje wykonujemy powoli wdech, to wdech prowadzi ruch prostowania, gdy wdech się kończy, ciało jest wyprostowane. Cały ruch wykonywany jest podczas jednego wydechu i jednego wdechu. Ruch nie jest efektem typowego użycia siły, ale rodzi się naturalnie z oddechu, czyli inaczej z ruchu Qi. Oddychanie i ruch stają się jednym, ruch nie powoduje wstrzymania oddechu, oddech nie powoduje zaburzenia ciągłości ruchu. Nie ma przy tym widocznych oznak usiłowania łączenia ruchu i oddechu, staje się to naturalnie połączone, jak płynąca woda, jak obłoki sunące po niebie. Gdy osiągnie się ten etap można mówić o prawdziwym zjednoczeniu oddechu i ruchu.

W Qigongu Prozdrowotnym ruch ciała jest oczywiście ważny, ale żeby osiągnąć pełne efekty ćwiczenia trzeba zwracać uwagę na ćwiczenie oddechu i świadomości. Należy patrzeć na to z punktu widzenia całości, która zawiera zarówno ciało jak i umysł. Dzięki temu ćwiczenia będą pełniejsze, doskonalsze. Koordynacja oddechu i ruchu to pierwszy krok na drodze tego całościowego treningu.

Podsumowując, najpierw trzeba zwrócić uwagę na rytm oddechu, by oddech stał się wolniejszy. Potem oddech powinien podążać za ruchem, dostosowywać się do ruchu. W końcu typowy ruch oparty na zwykłym użyciu siły, czyli na tak zwanym użyciu siły mięśni, należy zamienić na ruch prowadzony przez oddech, nazywany też ruchem prowadzonym przez Qi. Wówczas oddech i ruch stają się w pełni skoordynowane.

Autor: Wei Yulong, Chińskie Stowarzyszenie Qigongu Prozdrowotnego

Przekład z chińskiego: Andrzej Kalisz