Ogólnie o Tai Chi

GIMNASTYKA ZDROWOTNA, CZY SZTUKA WALKI?

Zarówno w Chinach, jak i poza nimi, Tai Chi Chuan (Taijiquan) uprawiane jest obecnie najczęściej jako forma ćwiczeń dla zdrowia i dobrego samopoczucia, hobby, sposób na oderwanie się od codziennego zgiełku. Jednak początek rozwoju sztuki o tej nazwie polegał na wykształceniu się stosunkowo nietypowej sztuki walki, której podstawowe formy ćwiczeń oparte zostały na metodach starożytnych ćwiczeń daoyin i tuna, uprawianych właśnie dla zdrowia. Stąd Tai Chi od początku jest zarówno sztuką walki, jak i formą ćwiczeń dla zdrowia. Na przełomie XIX i XX wieku skuteczność mistrzów Tai Chi w walce była tym czynnikiem, który wywoływał największe zainteresowanie i przyciągał adeptów. Dziś mimo, że ćwiczy się także aplikacje ruchów, ćwiczenia „przepychania rąk” z partnerem, czy formy z różnymi rodzajami broni, niewielu adeptów nastawia się na intensywny trening walki, a bardziej na korzyści zdrowotne oraz czerpie satysfakcję z ciekawej nauki.

ELEMENTY ZAJĘĆ

Początkujący w Tai Chi uczą się przede wszystkim tzw. formy, czyli krótszego lub dłuższego układu ściśle określonych ruchów. Mogą to być od razu długie formy tradycyjne lub formy skrócone i uproszczone. Są one ćwiczone powoli lub z niewielką tylko ilością ruchów szybszych. To jest to co najbardziej kojarzy się przeciętnemu człowiekowi z terminem Tai Chi. Poznaje się w mniejszym lub większym stopniu praktyczne zastosowania ruchów, przede wszystkim by lepiej rozumieć formę. Często stosuje się też tzw. ćwiczenia podstawowe, gdzie dany ruch powtarzany jest wielokrotnie.

Początkujący najpierw uczy się ruchów formy, a gdy wykonuje je dość poprawnie, wówczas zaczyna się skupiać nie na zewnętrznej formie – wai xing, ale na wewnętrznym odczuciu nei gan. Potem to tzw. intencja – yi, poprzez wewnętrzne odczucie prowadzi ruch ciała. Centrum – dantian prowadzi ruch, a kończyny za nim podążają. Ćwiczenie staje się niezwykle harmonijne, spokojna świadomość jest skoordynowana z ruchem, wewnętrzne jest w zgodzie z zewnętrznym. Daje to satysfakcję, odpręża umysł, przynosi korzyści dla zdrowia.

W niektórych szkołach na późniejszym etapie istnieje także możliwość nauki form bardziej dynamicznych. Wszystkie tradycyjne szkoły Tai Chi oferują także naukę form z bronią. Najczęściej są to miecz, szabla i włócznia lub długi kij.

Ważnym elementem jest tui shou, czyli „przepychanie rąk”. Podstawowe ćwiczenia z tej grupy polegają na wykonywaniu określonych układów ruchów, przy kontakcie ramion z partnerem. Ruchy wykonywane są w sposób płynny i miękki, bez wysiłku. Na wyższym etapie można przejść do tzw. swobodnego tui shou, gdzie staramy się wpływać na równowagę przeciwnika i zachować własną, nie używając jednak „niezgrabnej siły”, a wykorzystując siłę partnera i jego niedostatki w świadomości swego ciała, sposobu i kierunku działania siły, słabe wyczucie równowagi. Dawniej była to istotna metoda treningowa służąca doskonaleniu umiejętności potrzebnych w walce. Dzisiaj ćwiczący, którzy nie są zainteresowani walką wykorzystują te ćwiczenia, by lepiej czuć swoje ciało i efektywniej nad nim panować (co jest przydatne przy uprawianiu różnych form sportu, w pracy, w codziennym życiu), by ćwiczyć dla przyjemności, w sposób bezpieczny.

Tylko bardzo nieliczni adepci Tai Chi w Chinach, czy na świecie, zajmują się na wyższym poziomie typowym, realistycznym treningiem walki wręcz, czy bronią. Większość adeptów Tai Chi nie jest tym zainteresowana. Tak więc nauka Tai Chi jest bardzo dobrą propozycją dla osób, które chcą mieć ciekawe hobby, ćwiczyć dla przyjemności i zdrowia, a nie trenować walkę.

WYMAGANIA

Ćwiczyć mogą także osoby o niskiej sprawności fizycznej. Istotniejsza jest dojrzałość osobowości. Trzeba rozumieć, że Tai Chi nie jest wbrew pozorom czymś bardzo łatwym. Wielu początkującym sprawia trudność opanowanie ruchów, które wydawały im się tak bardzo proste, gdy widziały Tai Chi w telewizji, czy na filmiku w internecie. Rozsądna, dojrzała osoba zdaje sobie sprawę z tego, że każda nauka wymaga włożenia pewnej pracy, niezbędna jest cierpliwość i wytrwałość. Oczywiście niektórym nauka i zapamiętanie ruchów przychodzi łatwiej, innym trudniej. Jednak wiemy z wieloletniego doświadczenia, jak wielkie postępy są w stanie zrobić osoby, które mimo początkowych trudności nie zrezygnują z kontynuowania nauki.

RÓŻNICE MIĘDZY STYLAMI

Mówiąc o różnych stylach Tai Chi podaje się zwykle ich cechy charakterystyczne. Zastrzec należy jednak, że w obrębie każdego z nich istnieją różne szkoły, w których sposób ćwiczenia i nacisk na różne elementy może być różny. Nawet w ramach jednej szkoły często ćwiczy się w różny sposób w zależności np. od wieku, poziomu sprawności, czy poziomu zaawansowania.

W stylu Chen mocno podkreślane jest oparcie wszystkich ruchów na zasadzie ruchu spiralnego w całym ciele – chansi (dosłownie zwijanie nici z włókien), kontrolowanego przez obszar centrum – dantian. W wersji dajia w ruchach widoczne są większe kręgi, w wersji xiaojia są one bardziej „ukryte”. Z dajia wywodzi się wersja xinjia, w której ruchy są o wiele bardziej rozbudowane, a forma zawiera więcej sekwencji. W stylu Chen ćwiczone są dwie główne formy. Pierwsza – yilu, stała się podstawą dla tradycyjnych form pozostałych stylów. Ruchy są generalnie powolne, ale z pewną ilością akcji dynamicznych, tzw. emisji siły, i z niewielką liczbą podskoków i przeskoków. W formie drugiej – erlu, zwanej też paochui (wybuchowe uderzenia) akcji dynamicznych i podskoków jest o wiele więcej, i często wykonywane są całymi seriami.

Formy innych stylów Tai Chi wywodzą się z pierwszej, spokojniejszej formy stylu Chen. Jednak w niektórych przekazach pojawiły się też później skonstruowane formy szybkie.

Zanim styl Chen zaczął szybko zdobywać popularność na całym w świecie w ostatnich 20-30 latach, najbardziej znany był styl Yang, zwłaszcza w wersjach gdzie całość formy ćwiczy się powoli. Styl ten przez wiele osób odbierany był bardziej jako gimnastyka zdrowotna niż sztuka walki. Jednak w stylu Yang również istnieją różne gałęzie, o różnym charakterze. Syn Yang Luchana – Yang Banhou i wnuk Yang Shaohou słynęli z nauczania bardziej bojowych wariantów, które do dziś są uprawiane, ale na bardzo niewielką skalę. Są tam ćwiczone także formy zawierające elementy dynamiczne. Najbardziej popularne stały się jednak wersje wywodzące się od wnuka Yang Luchanga – Yang Chengfu, gdzie całość formy ćwiczona jest powoli. Ruchy są tam stosunkowo obszerne, a pozycje dość wydłużone. W przekazie Yang Banhou istnieją różne wersje formy: z wydłużonymi i ekstremalnie niskimi pozycjami, średnia, i wysoka. Dla przekazu Yang Shaohou charakterystyczne są krótkie, wysokie pozycje. Powstałe w ChRL, szeroko spopularyzowane formy uproszczone oparte zostały na powolnym wariancie Yang Chengfu.

Styl Wu (zapoczątkowany przez mistrza Wu Yuxiang) w większości linii przekazu zachował elementy dynamiczne w formie. W wariancie reprezentowanym przez naszą Strefę Tai Chi naukę rozpoczyna się od formy w całości powolnej. Bardziej zaawansowani mają jednak także możliwość nauki formy zawierającej pewną liczbę ruchów szybkich, podskoków i przeskoków. Początkujący ćwiczą zwykle w pozycjach o średniej wysokości. Na zaawansowanym poziomie charakterystyczne są krótkie, wysokie pozycje i bardzo subtelne ruchy.

Styl Wu (pochodzący od Mandżura Wu Quanyou) to z reguły średnia wysokość pozycji. Charakterystyczne jest duże pochylanie ciała do przodu w wielu sekwencjach formy. Formę ćwiczy się powoli, ale w niektórych przekazach występuje także forma szybka.

Styl Sun to modyfikacja formy stylu Wu (Hao). Mówi się o nim „styl żywych kroków”, ponieważ stosunkowo dużo akcji wykonuje się wraz z krokiem, a nie po przyjęciu określonej pozycji. Pozycje są z reguły dość wysokie.

Forma stylu He wizualnie chyba najbardziej przypomina formę yilu stylu Chen. Jednak zamiast charakterystycznej spiralności ruchów bardziej widoczne są ciągłe kręgi.

Czasem mówi się, że jakiś styl Tai Chi jest bardziej odpowiedni dla tych, którzy chcą ćwiczyć dla zdrowia, a inny dla bardziej zainteresowanych sztuką walki. Jednak faktycznie każdy z nich ma znakomite walory prozdrowotne, i każdy z nich jest też sztuką walki. To przede wszystkim od adepta zależy na jakim aspekcie chce się skupić. Generalnie we wszystkich stylach naukę rozpoczyna się od ćwiczeń podstawowych i nauki formy generalnie powolnej lub całkowicie powolnej. Początkujący nie musi się więc obawiać, że znajdzie się w sytuacji typowego treningu sztuk walki. Natomiast trening bardziej zbliżony do tego co dzieje się na zajęciach typowych sztuk walki zarezerwowany jest dla tych z zaawansowanych adeptów, którzy są tym zainteresowani.

HISTORIA I ROZWÓJ STYLÓW

Istnieje wiele barwnych legend o początkach sztuki Tai Chi Chuan (Taijiquan). Często przywoływana jest postać taoistycznego mnicha Zhang Sanfenga. Jeśli jednak chcemy oprzeć się nie na mitach i legendach, a wyłącznie na wiarygodnych zapisach historycznych, nie jesteśmy w stanie powiedzieć więcej niż to, że główne uprawiane obecnie odmiany wywodzą się ze sztuki rodziny Chen z wioski Chenjiagou w prowincji Henan i powstały z niej bezpośrednio lub pośrednio w XIX i na początku XX wieku.

W Chinach mówi się o pięciu tak zwanych wielkich stylach Taijiquan. Są to w kolejności powstawania: Chen, Yang, Wu (Hao), Wu i Sun. Ostatnio do tego grona zaliczony został także styl He.

Styl rodziny Chen był źródłem dla pozostałych, jednak najprawdopodobniej aż do XIX wieku nie był określany nazwą Taijiquan, lecz po prostu Chenjiaquan, czyli „pięść rodziny Chen”. Na przełomie XVIII i XIV wieku wykształciły się wersje dajia, o bardziej obszernych ruchach okrężnych i xiaojia, z mniejszymi bardziej subtelnymi kręgami.

Yang Luchan poznał wersję dajia, ucząc się u mistrza Chen Changxing. Gdy zaczynał nauczać, jego sztuka też nie była jeszcze nazywana Taijiquan, lecz określano ją mianem Huaquan lub Mianquan. Dzisiaj mówimy o stylu Yang Taijiquan.

Uczony arystokrata Wu Yuxiang uczył się tej sztuki od Yang Luchana, a następnie od Chen Qingpinga – przedstawiciela wersji xiaojia systemu rodziny Chen. Wu Yuxiang i jego bratanek Li Yiyu rozwinęli koncepcje, które do dziś stanowią podstawę także dla większości pozostałych szkół Taijiquan. Prawdopodobnie oni jako pierwsi zaczęli używać nazwy Taijiquan (Tai Chi Chuan). Ich dziedzictwo dziś określa się jako styl Wu Taijiquan (Wu wymawiane w tzw. trzecim tonie). Gałąź tego stylu z przekazu ucznia Li Yiyu – mistrza Hao Weizhen określa się czasem mianem stylu Hao.

Uczniem wspomnianego Chen Qingpinga był także m.in. He Zhaoyuan z miasteczka Zhaobao. Dziś mówimy o stylu He Taijiquan.

W Pekinie uczniem Yang Luchana był między innymi mandżurski dostojnik Wu Quanyou. Jego wersja nazywana jest stylem Wu Taijiquan (Wu wymawiane w tzw. drugim tonie, w odróżnieniu od stylu zapoczątkowanego przez Wu Yuxianga, gdzie stosowana jest wymowa w trzecim tonie).

Sun Lutang – słynny mistrz Xingyiquan i Baguazhang, w późniejszym wieku uczył się także stylu Wu Taijiquan od mistrza Hao Weizhen. Jego modyfikacja określana jest dziś jako styl Sun Taijiquan.

Istnieją też inne, mniej popularne, czy znane style, które posługują się nazwą Taijiquan. W większości wywodzą się one z któregoś z wyżej wymienionych, bądź łączą elementy tych stylów. W niektórych przypadkach istnieje pewne prawdopodobieństwo, że podobne systemy istniały wcześniej, ale pod innymi nazwami, natomiast obecnie używa się tam nazwy Taijiquan (Tai Chi) ze względu na jej popularność.

TAI CHI, CZY TAIJI?

Tai Chi, to termin, który w takiej pisowni popularny jest już na całym świecie. W Polsce upowszechnił się w wyniku napływu literatury anglojęzycznej na ten temat, a także dzięki tłumaczeniom na polski z języka angielskiego.

Tai Chi w odniesieniu do sztuki o której tutaj traktujemy jest jednak tylko skrótem pełnej nazwy Tai Chi Chuan. Przy czym Tai Chi Chuan jest zapisem uproszczonym. W poprawnej naukowej transkrypcji angielskiej Wade’a-Gilesa piszemy T’ai Chi Ch’uan.

Obecnie opracowana w Chinach transkrypcja pinyin uzyskała już status międzynarodowo przyjętej formy latynizacji dla języka chińskiego. Coraz częściej więc także w Polsce zamiast Tai Chi i Tai Chi Chuan spotykamy pisownię Taiji i Taijiquan.

Niezależnie od tego, jakiej transkrypcji użyjemy, oryginalne chińskie brzmienie słowa pozostaje takie samo. Tai Chi (Taiji) wymawia się w języku ogólnochińskim (tzw. dialekcie mandaryńskim) w przybliżeniu tchaj ci. A Tai Chi Chuan (Taijiquan): tchaj ci ćchłen.